Χαρακτικά Ναυτικής Θεματογραφίας

Γκραβούρες – Χαρακτικά

Αν και τα χαρακτικά τοποθετούνται χρονικά μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας, εντούτοις μία ακαθόριστη μορφή χαρακτικών υπήρχε αρκετούς αιώνες νωρίτερα. Πρόκειται για διάφορα σχέδια, απεικονίσεις καθημερινών ασχολιών αλλά και συμβόλων, χαραγμένα σε σκληρά υλικά όπως πέτρες, κόκαλα ή ξύλα. Στη συνέχεια αναπαράγανε τα σχέδια αυτά, με την βοήθεια κυλίνδρων, σε υγρό πυλό.

Το αντιπροσωπευτικότερο αλλά και αρχαιότερο δείγμα σφραγίδας θεωρείται ο γνωστός δίσκος της Φαιστού (1700 – 1600 π.Χ.), αντίγραφο ου οποίου υπάρχει στο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης, χαρακτηριστικό δείγμα χαραγμένων ιερογλυφικών στοιχείων, τυπωμένων σε πηλό.

Όμως και στην Άπω Ανατολή, στην Κίνα συγκεκριμένα, την πρωτοπόρο στην τυπογραφία, πλήθος σφραγισμάτων από την αρχαιότητα έχουν βρεθεί. Οι Κινέζοι μάλιστα χρησιμοποιούσαν ξύλινες πλάκες με ανάγλυφα στοιχεία για να τυπώνουν τα βιβλία τους. Με πιο γνωστή αυτή που φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο, από την περίοδο της Δυναστείας Tang (868 μ.Χ.).

Από τα παραπάνω εύκολα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η τέχνη ή η επιστήμη των χαρακτικών δεν πρωτο-εμφανίζεται στους νεότερους χρόνους, αλλά ότι σ’ αυτούς επιβλήθηκε και διαδόθηκε, από την πανάρχαια ανάγκη της ανθρώπινης επικοινωνίας.  Όμως η «έκρηξη» της ανάγκης, της επιβολής και της διάδοσης των χαρακτικών οφείλεται στην σύνδεση τους με το βιβλίο.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ

Από το 16ο – 17ο αιώνα ήταν γνωστή στην Ελλάδα η τέχνη των χαρακτικών, όπως αυτό αποδεικνύεται από πρωτότυπα χαρακτικά και αντίγραφα έργων ζωγραφικής που κυκλοφορούσαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, ιδιαίτερα στην Κρήτη, στα Επτάνησα και στο Άγιο Όρος.

Η «Μέκκα» των ελληνικών χαρακτικών εγκαθίσταται στο Άγιο Όρος, στο οποίο, από πηγές, μαρτυρούνται 4 εργαστήρια χαρακτικής σε κελιά των Καρυών από τον 18ο αιώνα, του Προδρόμου στη Μονή Ιβήρων, του Προφήτη Ηλία στη Μονή Κουτλουμουσίου, των Αρχαγγέλων στη Μονή Χελανδαρίου και των Αρχαγγέλων στη Μονή Μεγίστης Λαύρας.

Πλήθος αγγλικών, γαλλικών και γερμανικών χαρακτικών με θέματα την Ελλάδα, οφείλονται σε περιηγητές, εξερευνητές, μέλη επιστημονικών αποστολών και αρχαιολάτρες φιλέλληνες. Επίσης πολλά χαρακτικά με ελληνική νησιώτικη θεματογραφία φιλοτεχνήθηκαν από καλλιτέχνες που ποτέ δεν πάτησαν το πόδι τους στην Ελλάδα και οι οποίοι «δημιούργησαν» με γνώμονα τις ιστορίες ναυτικών και ταξιδευτών αλλά και με την φαντασία τους.

Με τα χρόνια βέβαια περνάμε σε αναπαραστάσεις πιο σχετικές με την πραγματικότητα. Κύριο θέμα τους τα αρχαία μνημεία, το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, τα μνημεία της πόλης, διάφορα Χριστιανικά θέματα, ο Ανατολίτικος εξωτισμός και τα δραματικά ιστορικά γεγονότα κ.α

Εντούτοις το αγαπημένο θέμα όλων των ξένων καλλιτεχνών αποδεικνύεται πως ήταν η ελληνική θάλασσα και ότι σχετιζόταν με αυτή. Παραθαλάσσιες πόλεις, ψαράδες και ψαροκάικα, πλοία, λιμάνια και λιμενεργάτες, φουρτουνιασμένες θάλασσες, ναυτικοί κ.α. αποτελούν το «σήμα κατατεθέν» των χαρακτικών για την Ελλάδα.

Εντούτοις, παρά την έξαρση των χαρακτικών στην Ευρώπη την περίοδο αυτή, οι έλληνες καλλιτέχνες δεν δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην τέχνη ή αλλιώς στην επιστήμη αυτή.  Πλήθος όμως χαρακτικών κατακλύζουν τον ελλαδικό χώρο τον 17ο και 18ο αιώνα, κατασκευασμένα από δεκάδες Ευρωπαϊκές καθολικές μονές αλλά και από το Βατικανό, με σκοπό η Καθολική Εκκλησία να προσεγγίσει και να προσηλυτίσει τους Έλληνες Ορθόδοξους.

Επίσης χαρακτικά «εισαγάγουν» στην Ελλάδα οι Έλληνες της διασποράς, όταν αυτοί επέστρεφαν στον τόπο τους, με θρησκευτικά περισσότερο θέματα, εικόνες Αγίων και παραστάσεις από την Παλαιά Διαθήκη.

Η ανακάλυψη της λιθογραφίας και η διάδοση του βιβλίου στην Ελληνική κοινωνία έδωσαν μία νέα πνοή στην τέχνη των χαρακτικών στην Ελλάδα. Ωστόσο και τα δύο πρώτα πιεστήρια που έφερε στο Μεσολόγγι το 1824, κατά τη διάρκεια του Αγώνα, ο Άγγλος συνταγματάρχης Leicester Fitzgerald Charles Stanhope θα μείνουν σε αχρηστία, γιατί δεν υπάρχουν τεχνίτες να τα δουλέψουν.

Έτσι, τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης και τα πρώτα μεταπελευθερωτικά, χαρακτικά με θέματα του Αγώνα και προσωπογραφίες αγωνιστών και καπεταναίων της Ελληνικής Επανάστασης, όπως του Μιαούλη, του Κανάρη, του Παπανικολή κ.α. τυπώνονται σε ευρωπαϊκά εργαστήρια.

Μερικά χρόνια πριν το 1836 ιδρύεται το πρώτο ιδιωτικό λιθογραφείο στην Ελλάδα, στην οδό Ερμού, από τον Γεώργιο Μαργαρίτη, ο οποίος είχε σπουδάσει ζωγραφική και λιθογραφία στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Παρισιού και θεωρείται ένας από τους πρώτους καλλιτέχνες του νεοελληνικού κράτους.

Εντούτοις, σύμφωνα με στοιχεία φαίνεται πως η Θεσσαλονίκη είχε προηγηθεί της Αθήνας στα χαρακτικά, καθώς από την 2η δεκαετία του 16ου αιώνα, Εβραίοι της Θεσσαλονίκης είχαν ιδρύσει τυπογραφείο στην πόλη και τύπωναν βιβλία, πολλά από τα οποία ήταν διακοσμημένα με χαρακτικά έργα.

Η πρώτη μαζική επαφή του ελληνικού λαού με τις ξυλογραφίες γίνεται το 1847 μέσω των λαϊκών περιοδικών, «Ευτέρπη» και «Πανδώρα», όπου φιλοξενούν επώνυμες ξυλογραφημένες από Έλληνες, παραστάσεις που εικονογραφούν κείμενα των περιοδικών.